Kino domowe 2020/21 cz. 6, czyli odpowiedzi na kluczowe pytania c.d.

Ceny spadają, a biorąc pod uwagę stopień złożoności całego projektu, zaczęły osiągać pułap akceptowalny, a wybór nowoczesnych urządzeń potrafiących kreować dźwięk przestrzenny jest całkiem spory.

Inwestor może więc pójść na „remontowe skróty”, używając głośników grających dźwiękiem odbitym od sufitu (tzw. atmosowe nadstawki, to szybkość i łatwość instalacji bez zbędnego wkurzania żony kuciem). Może też pójść na całość, stawiając kino od podstaw z głośnikami ukrytymi w ścianach i w suficie. Może, pozostać przy dwóch kolumnach stereofonicznych. Ba, może nawet ograniczyć się do używania TV z soundbarem.

Wszystko może, może też i nic nie zrobić, pozostając przy gołym telewizorze, o ile tylko podejmie taką decyzję.

Ale my tu przecież nie zebraliśmy się z chęci do samoograniczania, a dla poznania i wykorzystania najbardziej technologicznie zaawansowanych scenariuszy – i tego się trzymajmy. W niniejszym odcinku: odpowiedzi na kolejną falę pytań czytelników i doprecyzowanie kilku drobiazgów.

29. Jakimi przewodami najlepiej łączyć komponenty?

Pora powoli zacząć zapominać o połączeniach światłowodowych (pomimo ich ogólnej wygody), mają bowiem zbyt małą przepustowość (podobnie jak i zwykłe porty ARC w telewizorach), by udźwignąć strumień danych DTS:X, lub Dolby Atmos/Vision.

Przewód High Speed HDMI 2.1 Optical Fiber Cable firmy Inakustik przenoszący obraz 8K do 100m,

ze wsparciem dla HDR10+, HDCP 2.3, o przepustowości do 48 Gbps

Jesteśmy na przełomie 2020/2021 roku, gdy każdy telewizor powinien być standardowo wyposażony w port eARC i wejścia HDMI 2.1 do kompletu. Wykorzystujące ten standard konsole nowej generacji są już w handlu, a branża audio wygląda jakby zaspała (czy to z powodu wirusa?).

W okolicach wakacji, jako pierwszy w nowych modelach amplitunerów, porty HDMI 2.1 przystosowane pod przesyłanie obrazu 4K 120 Hz / 8K 60 Hz, zaczął wprowadzać duet Denon / Marantz (więcej o kwestii współpracy z konsolami napiszę w osobnym tekście).

Jeśli dziś, wydaje ci się że wejście HDMI 2.1 w TV / amplitunerze nie jest ci do niczego potrzebne, ale co zrobisz gdy za rok 2.1 będzie powszechnym standardem nawet w dekoderach Orange, a serwisy filmowe jak Netflix, czy Amazon Prime będą bez łachy strumieniować filmy z Dolby Atmos / DTS:X / IMAX Enhanced? Polecisz wtedy z uśmiechem na ustach do sklepu po nowy amplituner? Czy raczej będziesz klął na czym świat stoi, bo przyjdzie ci zapłacić drugi raz niemal za to samo.

Na dzień dzisiejszy HDMI 2.1 staje się cezurą, odgraniczającą sprzęt mijającej (a trwającej przez 20 lat) epoki od nadchodzącej, przy czym jakość samych urządzeń nie ma tu wiele do gadania, bowiem problem (za przysłowiowy rok) nie będzie leżał w jakości dźwięku, a w ogóle w możliwości uzyskania go.

Coraz więcej fachowców z branży głośno mówi o tym, że HDMI w najnowszej odsłonie zastąpi (wyeliminuje) za jednym zamachem dotychczasowe standardy połączeń cyfrowych i stanie się tym samym uniwersalnym medium do przesyłania obrazu / dźwięku (razem lub osobno).

Pracuję już nad obszernym opracowaniem o przyszłości HDMI w branży audio, więc z grubsza wiem o czym mówię :)

30. Do czego tak naprawdę potrzebna jest aplikacja Audyssey MultEQ i czy warto za nią płacić?

Oprócz zautomatyzowanych kalibratorów wbudowanych w amplitunery (przykład pochodzi ze stajni Denon / Marantz), istnieją również wyspecjalizowane aplikacje jak np. Audyssey MultEQ – do kupienia za 20 USD (iOS / Android).

Appka sama z siebie nie dokonuje żadnych obliczeń (tym zajmuje się potężny procesor w amplitunerze), za to jest bardzo poręcznym interfejsem graficznym, dającym nam do ręki użyteczne zabawki, jak np. wielopasmowy equalizer przypisany do poszczególnych lokalizacji głośników (oba fronty / centralny / surround itd.).

Audyssey MultEQ – po prawej na górze widać typowy obraz „przed–po” kalibracji / na dole na zielono chaotyczny obraz pracy jednego z dwóch subwooferów i na czerwono jak wiele dała kalibracja / na środkowym dolnym obrazku widać odcięcie na pułapie 199 Hz zmian w charakterystyce.

31. A co w przypadku, gdy nie chcę zmieniać brzmienia kolumn przez equalizację?

To doskonale widać na środkowej części wykresu powyżej – kropkowaną pionową linię możemy postawić w dowolnym miejscu i tym samym precyzyjnie określić granicę, powyżej której equalizacja ma zostać wstrzymana.

W ten sposób można zrobić coś niebywałego – poprawić krytyczny dla kina bas i jednocześnie zachować nietkniętą resztę pasma, a wiec i zachować charakterystyczne cechy brzmienia kolumn, dla których to kupiliśmy te, a nie inne skrzynki. Jest to szczególnie cenna opcja dla ludzi, którzy naprawdę zwracają uwagę na brzmienie.

Za jedyne 20 dolarów możemy lepiej pogodzić w jednym systemie światy muzyki i kina, które to przecież głównie na odmiennym zarządzaniu basem się opiera.

W menu amplitunera możemy ustawić m.in. wielkość / położenie / liczbę głośników, oraz poziom odcięcia basu (rys. 4) jednakowy dla wszystkich kolumn, lub potraktować każdą parę indywidualnie – w pokazanym przypadku duże fronty oznaczono jako pełnozakresowe, a pozostałe głośniki zostały odcięcie na poziomie 80 Hz i wszystko, co poniżej tych wartości, trafi do subwoofera. Nasz sub odtworzy kanał LFE + dodatkowo to, co odetniemy ręcznie (przez High Pass Filter) + to co kalibracja uzna za niezbędne, bo często akustyka pomieszczenia na pewne rzeczy nie pozwala.

Inna rzecz, że to mało prawdopodobne, by jakikolwiek inżynier przy zdrowych zmysłach, przygotowując miks trzęsienia ziemi pod sprzęt domowy, próbował obciążać basem kanały górne (które w 99% są małe). Ale gdyby mimo to, cokolwiek niepokojącego działo się z dźwiękiem, to zawsze możemy ręcznie skorygować odcięcie basu dla poszczególnych par głośników i tym samy wspomóc np. zbyt małe tyły.

Konfiguracje kolumn głównych spotykane w kinach IMAX.

32. Skoro w kinach IMAX wszystkie kanały są pełnopasmowe, to jak to jest przekładane potem możliwości kina domowego?

Kinowym 12-tu kanałom (7.0.5), w wersji domowej odpowiada 7.1.4 + 1, czyli pojawia się subwoofer, który ciągnie to, czego małe domowe kolumny podsufitowe i ewentualnie zbyt małe fronty nie udźwigną + pojawia się nowość w dotychczasowych konfiguracjach – kanał centralny górny. To odróżnia tę konfigurację od atmosowej i Auro-3D.

Ile razy widzę to zdjęcie, to nie mogę się nadziwić, że kolumny w kinach IMAX mają po 2.5 m wysokości i 300 kg każda – nawet 4 suby w salonie nie będą więc przesadą.

33. Jaką rolę pełni ten nowy kanał centralny górny i czy jest niezbędny?

W najbardziej typowym przypadku, współuczestniczy on w odtwarzaniu ścieżki dialogowej, gdyż przesuwa głos aktora spod ekranu, do wysokości jego ust – dawniej w przypadku niewielkich ekranów telewizorów nie stanowiło to żadnego problemu, ale przy ekranach o wysokości ponad metr, zaczyna to doskwierać (dlatego w kinach głośniki dialogowe stoją po prostu centralnie za ekranem żeby zminimalizować efekt). W przypadku telewizora z ekranem z litego szkła, tak się nie da. Dzięki centralnemu górnemu, można głosowi dodać wysokość, albo kreatywnie zaaranżować dialog pomiędzy osobą siedzącą i stojącą (lub unoszącą się w powietrzu jak to zwykle u Marvel'a bywa). Można też usłyszeć, jak Godzilla z góry drze na nas japę, albo usłyszeć coś, czego jeszcze nie widać, że oto Sokół Millenium leci na nas centralnie spoza kadru. To niby drobiazgi, ale to one odpowiadają za tworzenie poczucia realności w filmie.

Równie dobrze oba kanały centralne mogą odtwarzać zupełnie różne ścieżki, co spotyka się w bardzo starannie opracowanych akustycznie filmach dokumentalnych IMAX.

Seria 9000 od Definitive Technology – kolumny bipolarne, każda z własnym subwooferem i do tego certyfikowane pod IMAX Enhanced. Największa kolumna BP9080x posiada na szczycie wbudowany na stałe moduł atmosowy, do mniejszych skrzynek można takowy dodać w każdej chwili na żądanie. Jako, że w serii są aż trzy głośniki centralne do wyboru, to aż się prosi żeby większy postawić jako główny, a mniejszy powiesić nad ekranem jako górny.

Dla chętnych są też dostępne głośniki naścienne (2 rozmiary) do postawienia alternatywnego kina w starym dobrym surroundowym (5.1 / 7.1) stylu, ale przy dźwięku 3D raczej bym z nimi nie eksperymentował z uwagi na propagację w dwóch jakże różnych kierunkach.

34. Z czego wynika większa popularność Dolby, a jednocześnie o DTS mówi się, że jest lepszy?

Dolby Atmos jest bardzo popularny, a amerykańska branża filmowa go wręcz kocha – to widać po liczbie wspierających wytwórni filmowych / serwisów internetowych / i liczbie płyt Blu-ray. Przypuszczam, że to wynik nawyku, gdyż od początku miał on mniejsze wymagania sprzętowe, przez co był tańszy w implementacji – pozwalał przesyłać format Dolby Digital+ w mocno skompresowanej formie przez port ARC (poprzednik eARC).

Natomiast DTS odrzuciło pomysł pójścia drogą mocnej kompresji stratnej i dostarczało wyłącznie dźwięk najwyższej jakości. Duża dynamika i mała kompresja to dużo danych, więc format musiał poczekać na pojawienie się wysoko przepustowego złącza eARC.

Przykład 1 (żeby to łatwiej zrozumieć) 
Mamy odtwarzacz Blu-ray podłączony do starszego TV, a TV (z portem ARC) do nowego amplitunera. Odpalamy z płyty film i miejsce strumienia DTS:X zajmuje DTS Digital Surround (oryginalny mix 5.1), bo tylko taki się przez stary ARC przepchnie. Jeśli amplituner posiada Neural:X, to jak go sobie włączymy, to odzyskamy trochę przestrzennego oddechu. Część gości nawet się nie zorientuje, że coś jest nie tak :) 
Zalecenie – wymienić telewizor na model z eARC, lub obejść problem puszczając sygnał w drugą stronę (odtwarzacz > amplituner > TV) i odzyskać cały dźwięk. 
Podobnie zresztą obchodzi się problem niekompatybilności portów HDMI 2.1 w nowych konsolach (konsola > TV > amplituner) i po krzyku.

Przykład 2
Ten sam sprzęt, ale chcemy obejrzeć film z serwisu filmowego i używamy do tego celu aplikacji w naszym Smart TV. No i robi się prawdziwy problem, którego już nie ma jak obejść – nie ma bowiem innej drogi wyprowadzenia sygnału z telewizora, jak przez wąskie gardło w postaci portu ARC. 
Zalecenie - kupując telewizor (szczególnie z drugiej ręki) sprawdź czy na pewno ma wyjście eARC. Jedna literka, a robi różnicę

Innymi słowy kampania promocyjna Sony, o technicznej możliwości przesyłania sygnału wielokanałowego przez stary port ARC w ich telewizorach jest prawdziwa, ale przemilcza kosztem jak silnej kompresji to się musi odbywać.

Na wszelki wypadek przypominam, że DTS:X Pro nie jest kolejnym formatem dźwięku, a oznacza wsparcie dla większej liczby głośników, większą moc obliczeniową i precyzję działania po stronie sprzętu. Generalnie warto PRO mieć.

35. Przy temacie przesyłu obrazu i dźwięku kinowego często wspomina się o różnych kodekach i ich wpływie na jakość... czy to robi słyszalną różnicę?

Do zapamiętania raz na całe życie – każdy kodek z definicji oznacza kompresję, ale na szczęście kompresja, kompresji nie równa. Co innego kompresja bezstratna jaką spotykamy np. w plikach FLAC, co innego stratna w MP3 192, a jeszcze co innego mocno stratna w MP3 128, która nieodwracalnie degraduje dźwięk. Więc nie każdy kodek jest zły, ale też i nie każdy dobry niestety.

Cyfry nie kłamią – już pierwszy DTS miał przepływność do 1.5 Mb/s i kompresję 4:1, a Dolby Digital przepływność 640 kb/s i kompresję 11:1, więc... ścieżki dźwiękowe zapisane w różnych odmianach DTS, miały zawsze większą dynamikę i szczegółowość, niż ich odpowiedniki w Dolby i ta tendencja trwa po dziś dzień.

Co do zasady mniejsze głośniki instalacyjne są droższe od swoich skrzynkowych odpowiedników, ale gdy ceny idą w górę, to w moim odczuciu proporcje odwracają się na korzyść instalacji CI. By uzyskać wolnostojący odpowiednik pokazanych na zdjęciu DALI Phantom S-180 (model ze środka oferty z 8” średnio-niskotonowcem i 10” membrana bierną), potrzeba postawić spore kolumny... no właśnie, a gdzie je postawić w tym wnętrzu? Standardowo białe maskownice można bezpiecznie malować na kolor ścian i sprzęt znika.

36. Jakie są różnice pomiędzy rodzajami głośników efektowych i które wybrać?

Obok głośników naściennych i małych kolumn podwieszanych na różnego rodzaju uchwytach, istnieją również (nadal jeszcze) w Polsce dość egzotyczne, ale bardzo popularne na świecie tzw. głośniki CI (ang. Custom Installation, lub Custom Integration) przystosowane do zabudowy ściennej / sufitowej. O ile tylko warunki lokalowe pozwalają, takie rozwiązania można spotkać zarówno w nowoczesnych, jaki o stylowych wnętrzach.

O czym trzeba bezwzględnie pamiętać podczas wyboru modelu, to wielkość przetworników, które mają być czymś więcej, niż źródłem chilloutowej muzyki pod sączenie drinków – 8” wydaje się być tu rozsądnym wyborem.

Niektórzy producenci posiada w ofercie przetworniki ustawione firmowo pod kątem 30 stopni (centralny i fronty dają się wtedy zamontować w suficie), lub z regulowanym samym tweeterem, co pozwala na precyzyjne kierowanie dźwięku.

Do zestawu najlepiej dorzucić nie jeden, a dwa mniejsze subwoofery i tu bardzo ważna uwaga – nigdy, przenigdy nie ustawiajcie subów symetrycznie np. względem ekranu lub kolumn, bo tak to ładniej wygląda – po prostu tak nie róbcie (więcej na ten temat tu).

Suby powinny stać w różnych częściach pokoju, w miejscach wstępnie wybranych w ramach odsłuchu i zwykle w nieco odmiennej orientacji względem siebie – jak jeden stoi w kącie, to drugi gdzieś po środku bocznej ściany, albo obrócony, albo za kanapą, bo tylko takie ustawienie pozwoli później kalibracji na bardziej równomierne rozdysponowanie basu w całym pomieszczeniu. Tu obowiązuje święta zasada: lepsze dwa średniej wielkości suby, zamiast jednego dużego, albo nawet cztery małe (pasmo nie zjedzie równie nisko, ale ogólne wrażenia będą lepsze).

Najlepsze głośniki montażowe ubiegłego sezonu wg EISA – małe cuda inżynierii – od lewej Focal 300 IC 5 LCR / Focal 300 IW 6 LCR / Focal 300 IW 6 / Focal 300 ICW 4. Focal ma w ofercie aż trzy linie głośników instalacyjnych opartych na hi-endowych przetwornikach podobnych to tych z najdroższych kolumn. Mają nawet chowane w ścianach subwoofery.

37. Czy głośniki instalacyjne nie są aby ułomnym zamiennikiem dla prawdziwych kolumn?

Jak zwykle wszystko zależy od ilości zainwestowanych pieniędzy. Gdy rozejrzymy się w porównywalnych przedziałach cenowych, to przewagą CI zaznaczy się od razu w 3 aspektach: nie zajmują miejsca na podłodze / nie rzucają się w oczy (niektóre maskownice można malować na kolor ścian) / i co najważniejsze, intencjonalnie zaprojektowane są od pracy w środowisku ścienno-sufitowym. Wbrew pozorom daje to ogromna przewagę projektantom, gdyż w przeciwieństwie do standardowych skrzynek, tu od razu wiadomo gdzie będą pracować i do tych warunków w 100% zoptymalizować.

W przypadku kolumn uniwersalnych, tego nigdy nie wiadomo, więc trzeba z góry zakładać różne kompromisy.

DALI Phantom S-280 ze zdjętymi grillami – czyż one nie wyglądają świetnie?

Mogą równie dobrze "robić" za hi-endowe fronty w kinie, jak i kolumny do muzyki.

Uzyskanie ukrytego w ścianach odpowiednika 5.1 / 7.1 zwykle nie stanowi większego problemu, natomiast głośniki sufitowe możemy instalować tylko tam, gdzie konstrukcja stropu na to pozwala (i gdy nie mamy sąsiadów nad nami – wibracje i hałas). Możemy wtedy dodać 4 głośniki sufitowe pod Dolby Atmos / DTS:X i nawet jeden na samiutkim środku jako tzw. „głos boga” dla Auro-3D.

38. Co wybrać jako konfigurację główną – Dolby Atmos czy DTS:X – i pod lepiej rozmieścić głośniki?

Obydwa systemy mają swoje korzenie w świecie kina, nie powinno dziwić, że oba powstały w celu wspierania rozbudowanych systemów sal kinowych, gdzie kolumn tworzących efekty jest po prostu dużo, bo i sale są duże.

Standard Dolby Atmos przewiduje obsługę do 35 źródeł dźwięku, a DTS:X Pro do 32, z czego w warunkach domowych, wykorzystuje się mniej niż połowę, bo każdy głośnik to też dodatkowy niezbędny dla niego wzmacniacz.

Jestem całkowicie pewny, że to tylko kwestia czasu, gdy prawdziwi fani kina zaczną się chwalić swoimi instalacjami po trzydzieści parę głośników na 30 m2 salonu :)

O tym, że schemat rozmieszczenia głośników, w obu systemach jest w zasadzie identyczny pisałem w części 3, więc odpowiem krótko – nie ma to znaczenia, o ile głośniki tylko mniej więcej trafią tam gdzie powinny być. System kalibracji (np. Audyssey) bezproblemowo dogada się z procesorem DSP i wirtualnie przesunie każdy z nich w te lub we wte, by znalazł się w optymalnym dla siebie położeniu. Jeśli będzie za blisko słuchacza, sygnał na nim odtwarzany zostanie lekko opóźniony, jeśli za daleko to zostanie ciut przyspieszony.

Jak widać wiele dróg prowadzi do wspólnego celu.

39. W domu zwykle oglądamy filmy w kilka osób, jak powiększyć obszar optymalnego odsłuchu (sweet spot)?

Najprościej tak, jak to się robi na wystawach i w średniej wielkości salach kinowych – inwestując w rozbudowę sufitu z 4 do 6 głośników. Umożliwia to swobodne postawienie dwóch / trzech rzędów siedzisk. Istnieją amplitunery pozwalające na rozbudowę systemu o dodatkowy wzmacniacz stereofoniczny, który w razie potrzeby pociągnie te dwa dodatkowe kanały.

Kto pamięta to zaskoczenie na Audio Video Show 2018, gdy na prezentacji DALI wszyscy myśleli, że tak dynamicznie wymiatają kolumny podłogowe, a okazywało się, że to grały niewielki DALI Oberon On-Wall schowane za kotarą?

DALI Oberon On-Wall są znakomitym kompromisem pomiędzy kolumnami stojącymi na podłodze, a głośnikami montażowymi CI – są od nich tańsze, a nasz wysiłek montażowy sprowadza się do wkręcenia haczyka w ścianę.

W kolejnym odcinku, garść wniosków ogólnych, na temat niezbędnych cech, jakie powinien spełniać amplituner kina domowego by nas mógł cieszyć w roku 2021 i lat kolejnych, a uwzględnić należy kilka czynników, na które nie każdy doradca w salonie / markecie zwróci wam uwagę.

Część 1 – czytaj tu – o początkach kinowego dźwięku surround (2D) Część 2 – czytaj tu – DTS:X / DTS Virtual:X / IMAX Enhanced, czyli jak tworzony jest dźwięk przestrzenny (3D) i czym jest DTS:X Pro Część 3 – czytaj tu – wszystko o instalacji kina w domu (+ poradnik basowy) Część 4 – czytaj tu – udoskonalony obraz i dźwięk, czyli IMAX Enhanced Część 5 – czytaj tu – dostępność filmów DTS:X / IMAX Enhanced Część 6 – tu jesteś – pytania i odpowiedzi (+ instalacje CI) Część 7 – czytaj tu – jakie cechy powinno mieć nowoczesne kino domowe roku 2021 Spis treści bloga